სიკვდილი და ქალწული

ფროიდის თეორია სიკვდილის ლტოლვის შესახებ ასევე საშუალებას გვაძლევს ვიფიქროთ გენდერზეც.

ვალტერ ბენიამინი ადამიანებზე, რომელთაც პირველი მსოფლიო ომი გამოიარეს, წერს:

              ‘’თაობა, რომელიც სკოლაში ცხენებ-შებმული ტრამვაით დადიოდა, ახლა იდგა ღია ცის ქვეშ, ლანდშაფტის შუაგულში, რომელშიც აღარაფერი იყო იგივე, გარდა ღრუბლებისა და მის ცენტრში, დესტრუქციული ნაკადების და აფეთქებების ძალურ ველში მდგარი,  პატარა მოწყვლადი ადამიანური სხეულისა’’

რას ნიშნავდა ეს სხეული, ამის გამორკვევა ახალი დაწყებული იყო. ბენიამინი აქ ეკონომიკურ დეპრესიაზე, ტექნოლოგიურ ინოვაციებზე, მორალურ გაურკვევლობასა და ძალადობაზე საუბრობს, მაგრამ პირველმა მსოფლიო ომმა ასევე მასკულინობის კრიზისი წარმოშვა. კაცები დაიხოცნენ, დაიჭრნენ, მოგვიანებით კი  უპრეცედენტო უმუშევრობის წინაშე აღმოჩნდენ. ამავე დროს, ქალები, როგორც ამას სარა ემ ჟილბერტი და სუზან გუბარი წერენ ‘’უკაცო ქვეყანა’’-ში, თითქოს ისტორიის ქანქარის ზებუნებრივი რხევით, უფრო ძლევამოსილები გახდნენ. პატარა მოწყვლადი ადამიანური სხეულები იმუქრებოდნენ ტრადიციული გენდერული როლებისგან გამოყოფით. ამ ისტორიულ მომენტში სიკვდილი გენდერს დაეჯახა.  განიცდიდა რა ტრავმატული სიზმრებით შეძრული პაციენტების სიუხვეს, პირველი მსოფლიო ომის მიწურულს, ზიგმუნდ ფროიდს როგორც თეორეტიკული, ასევე თერაპიული პრობლემა ედგა. ის თავდაპირველად ამტკიცებდა, რომ ყველა სიზმარი სურვილის განხორციელებას წარმოადგენდა, მაგრამ განმეორებითობა, რომელიც ამ სიზმრებს ახასიათებდათ, ამ მტკიცებას ეწინააღმდეგებოდა. წიგნში ‘’სიამოვნების პრინციპს მიღმა’’(1920) ის კითხულობს, რატომ ვიმეორებთ იმას, რაც არასასიამოვნოა? რატომ ვუბრუნდებით ტრავმის ადგილს?

იმისთვის, რომ ეს პრობლემა გადაეჭრა, ფროიდმა გადაწყვიტა სიცოცხლის ბურუსით მოცულ საწყისებს მიბრუნებოდა. არსებობს ‘’სიკვდილის ინსტიქტი’’, რომელიც ‘’არსებობაში არაორგანული არსის გაცოცხლებისგან მოვიდა’’ – წერდა ის. სიკვდილი არა ხდომილება, არამედ მდგომარეობაა. სიკვდილი არაორგანული ბუნებაა. სიცოცხლე წარმოიშვა ამ თავდაპირველი ინერტული მდგომარეობისგან და მისი ინსტიქტი კვლავ იქ დაბრუნებაა. ფროიდმა კარგად იცოდა რა უცნაურად და დაუჯერებლად ჟღერდა ეს, აღიარებდა რა რომ თავადაც არ ეჩვენებოდა  სარწმუნოდ მისი ეს ექსცენტრიული არგუმენტები.

ისე ჩანს, თითქოს ის ორი პრობლემის ერთდროულად გადაჭრას ცდილობს. გვამები არაორგანულ ბუნებას უბრუნდებიან, მაგრამ ომის სიკვდილით დაჩეხილები სიზმრებში ბრუნდებიან. მეხსიერების ბასრი ფრაგმენტები აწმყოს სხეულში  იჭრება; ეს არამკვდარი ზმანებები და ისინი, ვისაც ისინი ეცხადებოდნენ, ძირითადად კაცები იყვნენ. მასკულინობა ნამსხვრევებად იქცა – დამტვრეული, დაკოჭლებული, დაფლეთილი, დანაწევრებული; შრაპნელი ჩაბეჭდილი ცოცხალ სხეულში. როცა სიკვდილი  სიცოცხლესთან თანაარსებობას იწყებს, ეს ერთობა კი არა, დასახიჩრებაა. ფროიდი იმ პერიოდისათვის დროში ბევრად უკან იყურებოდა ვიდრე სხვები, მაგრამ კონსერვატიული იმპულსი, ომის შემდგომ კვლავ აღედგინათ საგნების უწინდელი მდგომარეობა, ფართოდ გავრცელებული იყო.

ქალი ფსიქოანალიტიკოსების ნაშრომები ომებს შორის პერიოდში ხაზს უსვამდნენ ფენომენს, რომელსაც  ‘ქალების მასკულინიზაციას’’ უწოდებდნენ. ‘’ჩვენ ვხედავთ პაციენტებს, რომლებიც უარყოფენ თავიანთ ქალურ ფუნქციებს’’ წერდა კარენ ჰორნი 1926 წელს. ჰორნი ქალების კაცებისადმი შეძულებულად დაქვემდებარებულ ურთიერთობას, დასაქმებულის უფროსისადმი დაქვემდებარებულ მდგომარეობას ადარებდა. ის ამტკიცებდა, რომ მის ქალ პაციენტებს  ხშირად ესიზმრებოდათ მათი მამების და ქმრების კასტრაცია და ამავდროულად ხედავდნენ საკუთარ თავს, როგორც ‘’დასახიჩრებულ, დაჭრილ’’ კაცს. პარადოქსულად, ამ ქალებს სურდათ ერთდროულად  გაენადგურებინათ და გამხდარიყვნენ კაცები.

სიკვდილზე წერისას, ფროიდი პირდაპირ არ ეხება ომის დამანგრეველ გამოცდილებას, რომელმაც ის აიძულა უჩვეულო მარშუტი აეღო პრეისტორიულობისკენ. ის თანაბრად ჩუმად არის გენდერის საკითხზეც. მაგრამ სიკვდილის მისეული ხედვა საფრთხეში აგდებს ფემინურობის და მასკულინობის კონვენციურ ფსიქოანალიტიკურ გაგებას – სიკვდილი გენდერის სხვაობას არ ცნობს. ფროიდის წარმოდგენით არაორგანული წინ უსწრებდა სიცოცხლეს, სიკვდილის ინსტიქტის მისეული გაგება წვრილი ძაფითაა გადაბმული გენდერის შესახებ რეპრესირებულ შფოთვებთან, რომლებიც ომებს შორის დისკურსს გასდევდა. მაგრამ რა ხდება თუ მისი თეორია თავდაყირა დგება? რა ხდება თუ არაორგანული ბუნება, თავისუფალი გენდერული სხვაობისგან, მაგრამ ახლა თანაარსებობაში (გენდერირებულ) სიცოცხლესთან, განფენილია აწმყოში და არა წარსულში? რა მოხდა თუ ომმა თავად გენდერი მოკლა?

მოდი დავიწყოთ თავიდან.

თავდაპირველად, ფროიდმა შექმნა ცა და მიწა..მიწა იყო უსახო და უდაბური, ბნელი იდო უფსკრულზე და სული ფროიდისა იძვროდა წყლებს ზემოთ. და თქვა ფროიდმა: ‘’იყოს სიცოცხლე’’ და იქმნა სიცოცხლე.

ასე გვაცნობს ფროიდი თავის კონცეპტს სიკვდილის ლტოლვის შესახებ წიგნში ‘’სიამოვნების პრინციპს მიღმა’’. უსულო მატერიაში რაღაც მომენტში სიცოცხლის ნიშნებმა გაიღვიძეს იმ ძალის მოქმედებით, რომლის ბუნებაც ჩვენ არ შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ. იმის შიგნით წარმოქმნილი დაძაბულობა, რაც მანამდე უსულო სუბსტანცია იყო, საკუთარი თავის გაქრობისკენ ისწრაფვოდა. ასე წარმოიშვა პირველი ინსტიქტი: ინსტიქტი უსულო მდგომარეობაში დაბრუნებისკენ.

სიცოცხლემდე იყო სიკვდილი. ფროიდი ამ უსიცოცხლო სამყაროს დეტალებში არ შედის. ჩვენ მხოლოდ შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ: უსიცოცხლო, გალაქტიკებს შორის მბრუნავი მარტოხელა დედამიწა – კლდოვანი სახეები, ყინულის ნატეხები, ტალახიანი ზედაპირები,სტალაქტიტები, გაუდაბნოებული სანაპიროები, უნაყოფო ფერდობები, კლდოვანი ქვები, მოელვარე ლალის და საფირონის მოუპოვებელი გროვები, მდინარეები ან ლავის აუზები; ფერფლი და ფერფლი; მტვერი და მტვერი. უდაბნოში შესაძლოა ავბედითად სცემდეს შავი ობელისკი. ვინ იცის. ფროიდს აშკარად არ აინტერესებს. ეს დედამიწური ფანტაზია უკვე კონკრეტული, დინამიკური და დიფერენცირებულია. ფროიდისთვის, სიცოცხლის დასაწისი, დროის როგორც ასეთის დასაწყისიცაა.

როცა სიცოცხლე საბოლოოდ ამოვა ტალახიდან, რათა ისტორიის ინაუგურირება მოახდინოს, ის ძნელად გასარჩევი გახდება მისი არაორგანული გარემოსგან. ფროიდი წარმოიდგენს პატარა უჯრედს, ‘’პატარა ცოცხალი არსი, გამოკიდებული გარე სამყაროს შუაგულში, დამუხტული ყველაზე მძლავრი ენერგიებით’’. იმისთვის, რომ სამყაროს ძალადობრივი თავდასხმისგან თავი დაიცვას, ეს მარტოსული სიცოცხლის ნაგლეჯი დამცავ გარსს იკეთებს. მას სურს მოკვდეს მხოლოდ ‘’ბუნებრივი’’ სიკვდილით, ამიტომაც ყველაფერს გააკეთებს რათა მტრული გარე ძალების ხელში არ მოკვდეს. იმისთვის, რომ გადაურჩეს სიცოცხლის მცდელობებს, ეს მოწყვლადი ორგანიზმი გარედან სიკვდილის ფენას იკრავს. – ‘’მისი გარე ზედაპირი წყვეტს ცოცხალი მატერიისთვის დამახასიათებელი სტრუქტურის ქონას’’. ორგანული იცვამს არაორგანულის ნიღაბს. რაც უფრო ვითარდება სიცოცხლის უფრო კომპლექსური ფორმები, გარე შრე ინტერნალიზებას იწყებს, მაგრამ პირველადი მომაკვდინებლობა რჩება.

1929 წელს ჯოან რივიერი, ბრიტანელი ფსიქოანალიტიკოსი, აღწერდა პროცესს, როდესაც ქალები, რომლებმაც სამუშაო ადგილზე გენდერული მოლოდინები გაარღვიეს, იცვამდნენ ‘’ქალურობის ნიღაბს, რათა არიდებოდნენ შფოთვებს და შურისძიებას კაცებისგან’’. ჩვენ შეგვიძლია ეს ნიღბიანი ქალი ფროიდის პატარა უჯრედს გავუთანაბროთ. იმისთვის რომ სამყაროს ძალადობრივი თავდასხმისგან დაიცვას თავი, ეს მარტოსული სიცოცხლის ნაგლეჯი დამცავ გარსს იკეთებს. – ‘’მისი გარე ზედაპირი წყვეტს ცოცხალი მატერიისთვის დამახასიათებელი სტრუქტურის ქონას’’. ორგანული იცვამს არაორგანულის ნიღაბს.

რივიერის მიერ ფემინურობის, როგორც მასკარადის განხილვა, გენდერს მიმსგავსებად დაგვანახებს. არაორგანული კოსტუმი იმ შესაძლო ორგანული გენდერული განსხვავების სიმულირებას ახდენს, რომელიც ომმა ნაფლეთებად აქცია. როგორც კი ფენიმურობის და მასკულინობის გამყოფი საზღვრები იშლება საზოგადოებრივ სფეროში, მისი უფრო მკაცრი შენარჩუნება ხდება საჭირო იდეალური ნორმების შესრულების მეშვეობით. ფროიდი მიუთითებს, რომ  არაორგანული გარსი უგენდეროა. რივიერისთვის, ფემინურობის ნიღბის ტარება არ სპობს სქესობრივ განსხვავებას, ის ამყარებს მას.

ჰორნი და რივიერი ჯიუტად ებღაუჭებიან სამყაროს, დაყოფილს გენდერულ ნახევრებად – ქალი/კაცი, ფემინური/მასკულინური. მდედრობითი/მამრობითი – სიტყვები დაჟინებით მეორდება და ერთიანდება, მაგრამ რაზე მიანიშნებენ ისინი? ისინი გამალებით მოძრაობენ აბსტრაქტულს და კონკრეტულს შორის. ზოგჯერ გენდერი სხეულის მახასიათებელი ჩანს, ზოგჯერ კი  მასზე მიკერებული. თითქოს რაღაც დუღს და იხარშება, უარს ამბობს შეკავებაზე.

იმის მტკიცებით, რომ ფემინურობას და მასკულინობას შორის არსებულ ბინარობას გენიტალიური კორელატი აქვს (გენიტალიებთან არის კავშირში), ჰორნი და რივიერი შემგუებლურად ეხმარებიან პაციენტებს იფუნქციონირონ .გაბატონებული საზოგადოებრივი ნორმების შიგნით. ჯანმრთელი ქალი უნდა შეეგუოს პენისის ნაკლებობას, რომელიც როგორც ამ ფსიქოანალიტიკოსებს კვლავ სჯერათ,  მას ფსიქოლოგიურად განსაზღვრავს. მაგრამ ‘’მასკულინიზებული ქალი’’ ბევრად უფრო აფეთქებადი ფიგურაა, ვიდრე ისინი მას ამის უფლებას აძლევენ.

ჰორნის და რივიერისთვის გენდერული განსხვავება ათვლის წერტილს წარმოადგენს. თუმცა ფროიდი დროში უფრო უკან მიდის და ამტკიცებს რომ დასაწყისში ყველაფერი იყო მთლიანი. არ არსებობდა გენდერული განსხვავება – არ არსებობდა საერთოდ არანაირი განსხვავება. პირველი რასაც ოქსფორდის ინგლისური ლექსიკონი გვეუბნება არაორგანულის შესახებ, არის ის, რომ ‘’ის არ ხასიათდება ისეთი ორგანოების ან ნაწილების ქონით, რომელსაც საკუთარი ფუნქცია გააჩნიათ’’.

სიცოცხლის წარმოშობა თავდაპირველი მთლიანობის ძალადობრივი დარღვევა იყო. ‘’ცოცხალი არსის დამსხვრეული ფრაგმენტები’’ ისწრაფვოდნენ კვლავ გამთლიანებისკენ. ფროიდისთვის სწორედ აქ იღებს დასაბამს სექსუალური ინსტიქტი, ანუ ეროსი, რომელიც ცდილობს გაამთლიანოს ის, რაც არაორგანულის გახლეჩვისგან წარმოიქმნა. ფროიდი ვარაუდობს, რომ მოსაზრება რომელსაც პლატონი თავის სიმპოზიუმში არისტოფანეს მიაწერს, შესაძლოა სიმართლე იყოს: რომ სხეულებს თავდაპირველად გენდერი არ გააჩნდათ, არ იყოფოდნენ ქალებად და კაცებად.

მაგრამ ‘’სიამოვნების პრინციპს მიღმა’’-ს ნამდვილი მიგნება ის არის, რომ სიკვდილი და სიცოცხლე თანამედროვეები არიან(ერთდროულად თანაარსებობენ). როგორც ტყვიას, რომელიც აწმყოს სხეულს ხვრეტს, არაორგანულ ბუნებას რევოლუციური მუხტი აქვს – დაუბინძურებელი ადრე, ხოლო ჰიბრიდული, ტექნოლოგიზებული ახლა.

ომებს შორის პერიოდში, ახალი ტიპის ქალ მწარმოებელ-მომხმარებელზე გათვლილი მასობრივი წარმოების საგნების ბუმი გაჩნდა – ახალი სუნამოები, რომელთა ქიმიურ ფუძეს არანაირი მსგავსება არ ქონდა ყვავილების სურნელთან, სინთეტური ნაჭრის პრიალა გეტრები, მყვირალა პომადები – ქალურობის სინტეთიკური ნიღაბი, რომელიც ახალ სინთეტიკურ რეალობასთან სრულ თანხვედრაში იყო. სიცოცხლე სიკვდილის გარსით შეიმოსა. თავის ყველაზე ფემინურ მდგომარეობაშიც კი, ის არაორგანულია.

1925 წელს New Republic-ში დაბეჭდილი სტატია აღწერდა არქეტიპულ ფლაფერს (შენიშვნა:flapper – ქალების ტიპი 1920-იან წლებში, დამოკლებული(მუხლს ქვემოთ) კაბებით, შეკვეცილი თმით და საზოგადოებრივი ნორმებისადმი აშკარა უკმაყოფილებით. მათ აკრიტიკებდნენ ბევრი მაკიაჟის, საზოგადოებრივ ადგილებში მოწევის, დალევის და ავტომობილის ტარების გამო) როგორც მომაკვდინებელი ფიგურას: ის, ბოლომდე აწყობილი, წარმოადგენს არა ბუნების იმიტაციას, არამედ მთლიანად ხელოვნური ეფექტს – pallor mortis, მომწამვლელად მეწამული ტუჩებით, მკვეთრად რკალისებრი თვალებით, ეს უკანასკნელი არც ისე გარყვნილი – დიაბეტური შეხედულებისაა’’. ქალურობის ნიღაბი ასევე სიკვდილის ნიღაბია. მაგრამ ფლაფერის მკვდრისებრი შესახედაობა მას მიწასთან არ აახლოებს. მისი არაორგანული ვიზაჟი აკრთობს კაც დამკვირვებელს, ვინაიდან ის იმუქრება ქალის განცალკევებით ორგანული როლისგან, რომელიც მას კულტურამ მიანიჭა.

ხელოვნური ბზინვარება, არაორგანული საფარი, ფარავს სხეულებს, რომელთა ბუნებიდან ისტორიაში გადასვლაც გარანტირებულია. ისტორიის(გენდერი) შენაზარდები ვეღარ გადაიფხიკება, რათა მის მიღმა აღმოჩენილ იქნას თავდაპირველი ბუნება(სქესი).

ვალტერ ბენიამინი ასევე აღწერს ‘’ქალების მასკულინიზაციას’’ გამოწვეულს ქალების ინდუსტრიულ სამუშაოში შესვლით; მანქანების ტრანსფორმაციულ გავლენას ხორცზე. ‘’ნიღბების მანია’’ და ‘’მასკარადის ფანატიკური სიყვარული’’ – Arcades Project-ში, რომელიც 1927-1940 წლებში თავმოყრილ ჩანაწერებს ეფუძნება, ბენიამინი მოდას უწოდებს ‘’ კოლექტიურ წამალს დავიწყების განადგურებისთვის’’. ბენიამინისთვის, მოდა ასოცირდება ქალებთან და გადაბმულია სიკვდილთან.

‘’მოდა ორგანულის საპირისპიროდ დგას. ის აერთებს ცოცხალ სხეულს არაორგანულ სამყაროსთან. ცოცხალისთვის, ის მკვდრის უფლებებს იცავს. ფეტიშიზმი, რომელიც არაორგანულის სექსუალურ მომხიბვლელობას დანებდა, მის სასიცოცხლო ნერვს წარმოადგენს. მოხმარების საგნების(საქონლის) კულტი ამ ფეტიშიზმს თავის სამსახურში აყენებს.’’

სექსუალური ფეტიშიზმი უსულო საგნების ეროტიზებას ახდენს – ფეხსაცმელები, წვივსაკრავები, ძვირფასი ქვები თუ შავი ობელისკები – მათთვის მკვდარი ისეთივე სახლს წარმოადგენს, როგორც ცოცხალი სხეული. ეს ლოგიკა ვრცელდება ქალის სხეულზეც, რომელიც ლიტერატურაში შედარებულია არაორგანულს – ‘’თაბაშირი, თოვლი, ძვირფასი ქვები’’. მაკიაჟი, ტანსაცმელი და მბრჭყვინავი ნივთები არაორგანულ გარსს ქმნის. შუშით დახურულ  სამყაროში, სადაც მდინარეებში ასფალტი მოედინება, ეს არაორგანული ჯავშანი არც ლპება და არც ჭკნება. ეს მომაკვდინებელი თანამედროვე სხეული ამაღლებული ობიექტია, რომელსაც არავითარი კავშირი არ აქვს კვდომის პროცესთან. ვითარცა ფლაფერის ნიღაბი, ის უარს ამბობს დაბერებაზე, როგორც სადეს მსხვერპლი, რომელიც დაუსრულებელ დასახიჩრებებს ნაკაწრის გარეშე გადაურჩება. ბენიამინი ამბობს: სადისტი მიისწრაფვის ადამიანის სხეული მანქანის ხატით ჩაანაცვლოს. სადე იმ დროის შვილია, როდესაც ავტომატებს აღტაცებაში მოყავდათ. Arcades project კიბორგ მანიფესტია.

ამ ‘’დაწყევლილთა ეროტოლოგიის’’ ქუჩის კუთხეში დგას პარიზელი მეძავი, რომლის ნაგვემ სხეულზეც საქონელი და სექსუალური ფეტიშიზმი ერთმანეთს ერწყმის. კაპიტალიზმის პირობებში, ადამიანთა შორის ურთიერთობები საგნებს შორის ურთიერთობებია. მაგრამ თვით გასაქონლებულ სხეულებსაც შეიძლება სდიოდეთ სისხლი. ვერავინ იტყვის, რომ მაკიაჟის ფენა ან სამკაული მას(ან ვინმე სხვას)  გარესამყაროს ძალადობრივი დარტყმებისგან პირდაპირ დაიცავს. თავდაპირველი მთლიანობის აღდგენა შეუძლებელია. ბენიამინისთვის სექსის კომოდიფიკაცია ნიშნავდა ქალის გამოგლეჯვას მისი რეპროდუქციული ბედისწერისგან. ბუნებისგან გამოგლეჯილი და ისტორიაში გადაგდებული, თანამედროვე, ტექნოლოგიზებული ქალი პოტენციურად აფეთქებადი ფიგურაა. ხოლო კაპიტალისტური მოდერნულობა, თავის ყველაზე ბრუტალურ გამოვლინებაშიც კი – რაოდენ პარადოქსული და პერვერსიულიც არ უნდა იყოს – უბრალოდ შუქს ფენს ისედაც აფეთქებული ბუნების დამწვარ ნარჩენებს და უზრუნველყოფს ტყვია-წამალს სუფთა, მაგრამ ლეტალური აბსტრაქციებისთვის, რომელიც ბუნებამ ხალხის სიმრავლეს თავს მოახვია. რაღაც ახალი უნდა ამოიზარდოს ჭუჭყიდან.

თავის ‘’კარკასში’’ ბოდლერი მლპობარ ჩონჩხს ადარებს ვნების სატანჯველში გახვეულ ქალს. ის წარმოიდგენს, როგორ ჭამენ მატლები საყვარელი ქალის გახრწნილ სხეულს. ბენიამინი ციტირებს სხვა პოემას ‘’ბოროტების ყვავილებიდან’’, სადაც ბოდლერი წარმოიდგენს უნაყოფო ქალს, რომელიც ბრილიანტის და ყინულისგანაა შექმნილი.

‘’ძვირფასი მინერალები მისი შუშის თვალებიდან

და მისი უცნაური სიმბოლური ბუნება, სადაც

ანგელოზი და სფინქსი ერთმანეთს ერწყმის, სადაც ბრილიანტი,

ოქრო და რკინა ერთ შუქში გარდაიქმნება,

სამარადისოდ ბრწყინავს, ვარსკვლავივით გამოუსადეგარი,

უნაყოფო ქალის ყინულოვანი დიდებულება’’

მიზოგინი პოეტისთვის ეს ქმნილება აბერაციაა, გადახვევაა ბუნებრივი კურსიდან. უუნაროს ატაროს ბავშვები, ამ ცივ, უსულო ქალ-საგანს ფუნქცია არ აქვს. პრიალა, ცივი, შეუღწევადი სიამოვნებისა თუ ტკივილისათვის; ის უკუაგდებს თავის ორგანულ თვისებებს. ბოდლერი აღწერს ბრილიანტის სიცოცხლეს სიამოვნების პრინციპს მიღმა.

ქალები, რათქმაუნდა, ხშირად ბუნებას მიეწერებიან, უფრო ზუსტად კი ორგანულ, რბილ, ცვალებად და ნაყოფიერ ბუნებას მწვანე მდელოებისას, სავსე მთვარისას და გაშლილი ყვავილებისას. დინებები, სიჭარბეები, მორფოლოგიები: იულია კრისტევა დედობრივ სხეულს ლპობად გვამს ადარებს. ბოდლერის ეროტიზებული გვამი სველ მიწაში დეკომპოზირდება – ის ფორმას იცვლის, მისი საზღვრები ირღვევა. ის ჟონავს, მიედინება, ყარს და მიიზლაზნება. ამის საპირისპიროდ, ქალი, როგორც არაორგანული ბუნება, მყარი, შემოსაზღვრული, მდგრადი და სტატიკურია. ის ყველაფერია, რაც არ უნდა იყოს. განსხვავება იშლება მასში, მაგრამ ის მყარად დგას. ისედაც მკვდარი, ის დაუსრულებელ დასახიჩრებებს ნაკაწრის გარეშე გადაურჩება.

‘’ისტერიის ანალიზის ფრაგმენტში’’(1905) ფროიდი აკეთებს თავის ცნობილ მტკიცებას იმის შესახებ, რომ დორას სიზმრები სამკაულის ყუთის შესახებ სიმბოლურად გამოხატავდა მის ვაგინას ‘’საფთხეში მყოფს’’. ფროიდი ამ ჩანაცვლებას ხედავდა, როგორც დორას რეპრესირებულ სექსუალურ ლტოლვას მოძალადე უფროსი კაცისადმი. მაგრამ შესაძლოა სხვა მიზეზები არსებობს იმისთვის,  რათა რბილი და თბილი ხორცის  მყარი და მტკიცე საგნით ჩანაცვლება ისურვო. როგორც ფროიდი ‘’სიამოვნების პრინციპს მიღმა’’-ში თავად აღნიშნავს, ’’გარემოში, რომელიც საშიში სტიმულითაა დამუხტული’’ ასეთი მეტამორფოზები გადარჩენისთვის აუცილებელია. ცივ და მკაცრ კანონებს შეჯახებული ‘’მე’’, რომელიც არ უნდა განადგურდეს, ცივი მყარი ქვისაგან კონსტრუირდება.

მიუხედავად იმისა, რომ ბოდლერის უნაყოფო ქალი ‘’გამოუსადეგარია’’ ბურჟუაზიული ოჯახის სფეროში, ეს მისთვის სახმარი ღირებულების ქონას არ გამორიცხავს გაცვლის სფეროში. ფირდაუსისთვის, ნავალ ელ საადავის რომანის ‘’ქალი ნულოვან წერტილში’’ პროტაგონისტისთვის, პროსტიტუტის ცხოვრება უმჯობესია ვიდრე მისი ტრავმატული გამოცდილება ოჯახში, ქორწინებაში, ოფისში თუ სიყვარულში. ის თავად აწესებს საკუთარ ფასს, თუ ვის ასიამოვნოს და წიგნებით გარშემორტყმული ცხოვრობს კომფორტული დამოუკიდებელი ცხოვრებით. ყინულის დიდებულება ხდება მისი დამცავი. იმისთვის, რომ საკუთარი თავი გარესამყაროს თავდასხმისგან დაიცვას, ის დამცავ გარსს იკეთებს:

‘’იმისთვის რომ ჩემი შინაგანი მე დამეცვა კაცებისგან, მე მათ მხოლოდ ჩემს კანს ვთავაზობდი. მე ვინახავდი ჩემს სულს და გულს, სხეულს კი საშუალებას ვაძლევდი თავისი როლი შეესრულებინა, თავისი პასიური, ინერტული, უგრძნობი როლი. მე ვეუბნებოდი კაცს, რომ შეეძლო ქონოდა ჩემი სხეული, ქონოდა ჩემი მკვდარი სხეული’’.

პრიალა, ცივი, მაცდური და შეუღწევადი სიამოვნებისა თუ ტკივილისთვის; ის იცლის თავის ორგანულ თვისებებს. მაგრამ ეს სიკვდილის ნიღაბი არასაკმარისი აღმოჩნდება. სუტენიორის ტყვეობაში მოქცეული ფირდაუსი ავტონომიას დაკარგავს. ფროიდი ტრავმას განსაზღვრავს, როგორც ნებისმიერ გამოცდილებას, საკმაოდ მძლავრს იმისათვის, რომ გაარღვიოს ‘’სხვამხრივ ეფექტური ბარიერი’’ , მოზღვავებულ სტიმულს, რომელსაც შეუძლია ფსიქიკის დამცავ ჯავშანში შეიჭრას. მაგრამ ვის შეუძლია ებრძოლოს ხმლებს მხოლოდ გარსით? აცნობიერებს რა რომ არანაირი არსებობა არ არის ატანადი საგნების არსებულ წყობაში, ის თავის სუტენიორს სასიკვდილოდ ჭრის. ციხეში, სიკვდილით დასჯის მოლოდინში ის აცხადებს, რომ ახლა საბოლოოდ თავისუფალია.

სადეს პროთეზის გმირის და ბოდლერის ყინულის ქალწულის მსგავსად, არაორგანული დაუზიანებელი ბუნების ფროიდისეული ხედვა, ძალადობრივი აბსტრაქციებით მართული სამყაროს ალტერნატიცა კი არ არის, არამედ მისი შედეგია. ელ საადავის პერსონაჟი აცხადებს: ‘’ცხოვრება ძალიან რთულია, ნამდვილად მხოლოდ ისინი ცოცხლობენ, ვინც ცხოვრებაზე მტკიცენი არიან’’ (Life is very hard. The only people who really live are harder than life itself.) საბოლოოდ მხოლოდ ის შეძლებს ცხოვრებას, ვისი ინტერესების (და სხეულების) დასაცავადაცაა შექმნილი  ოჯახის, კერძო საკუთრების და სახელმწიფოს ინსტიტუტები. ყველა დანარჩენისთვის ნაკაწრის გარეშე გადარჩენა შეუძლებელია. მოყოლილი ქვასა და მყარ ადგილს შორის, ფირდაუსი აღმოაჩენს, რომ ხანდახან ერთადერთი რაც სიცოცხლეზე მყარია, სიკვდილია. მაგრამ ძლევამოსილი მტრისაგან თავად მკვდარიც კი არ არის დაცული.

დავუბრუნდეთ ომებს შორის პერიოდის ევროპას. 1928 წელს გამოქვეყნებული ვირჯინია ვულფის რომანი ‘’ორლანდო’’ მოგვითხრობს კაცზე, რომელიც ქალად გარდაიქმნა. ბუნებამ, აცხადებს ვულფი (მაგრამ, ჩვენ შეგვიძლია ვთქვათ, ისტორიამ) ჩვენ შეგვქმნა ‘’არათანაბრად თიხისგან და ბრილიანტისგან, ცისარტყელისა და გრანიტისგან, და მოათავსა ისინი ყუთში.’’ ვპულსირებთ რა სიცოცხლეებს შორის, ჩვენ ერთდროულად ვართ დამყოლი, მყიფე, მქრქალი, გამჭვირვალე, კაშკაშა, მოსაწყენი და ყველაფერი რასაც მოპირისპირე წყვილი არ გააჩნია. ნეტა ასე გადარჩენა შეგვეძლოს.

სიკვდილის ლტოლვის მიღმა წასვლა ვერ აღადგენს საგნების უწინდელ მდგომარეობას, არამედ მოკლავს აწმყოსასაც, მათ შორის სიცოცხლის დაყოფას ორ განსხვავებულ გენდერად. ‘’ცოცხალი არსის დამსხვრეული ფრაგმენტები’’ – არა ბრძოლა გამდიდრებულ ბუნკერებში გადარჩენისთვის, ან მისწრაფება საბოლოო გამთლიანების მომენტისკენ, არამედ ერთდროული პულსირება უბატონო განსაკუთრებულობაში.  ამ მყარი ქალაქის განადგურება გარკვეულ სირბილეს მოითხოვს. ეს იყო ფირდაუსის მიგნებაც: ‘’ვინ თქვა რომ მკვლელობა არ მოითხოვს ადამიანისგან იყოს ფაქიზი?’’

ავტორი: Hannah Proctor

2014

ორიგინალი ინგლისურ ენაზე: Death and the Maiden

ბმულები:

(1) Joan Riviere, Womanliness as a masquerade

(2) Nawal El Saadawi, Woman at Point Zero